Dr. Murat ÇİÇEKLİ / Tarım Danışmanı
Bu yazıda yer alan gübre tavsiyelerinde, ortalama verim ve bitkilerin kaldırdığı besin maddesi miktarları dikkate alınmış ve üreticilere pratik olarak fikir vermek amacıyla hazırlanmıştır. Üreticilerin bir bitkiyi yetiştirmeden ve gübrelemeden önce mutlaka, yetiştiricilik yapılacak toprağı ve o bitkiyi yetiştirmede kullanacakları sulama suyunu analiz yaptırmaları gerekmektedir. Bu analizlerin sonucuna göre yapılacak gübreleme programları mutlaka başarı sağlayacaktır.
Toprak Özellikleri
Domates için optimum pH değeri 6.0 – 7.0 pH değerleri arasındadır ve bu pH’ larda iyi bir gelişim gösterir. Bu bitki genel olarak, orta bünyeli, organik maddece zengin, su tutma kapasitesi yüksek ve iyi drenaja sahip toprakları tercih etmektedir. Gübre Tavsiyeleri Güz dönemi için 15-18 ton, İlkbahar dönemi için 18-20 ton ve Tek Ürün için 25 ton verim için yapılmıştır(Çolakoğlu ve Çiçekli, 2014). Damla gübreleme programları tek ve iki besinli gübrelere göre yapılmıştır. Domatesin gelişme dönemlerine göre veya aylık olarak verilen gübre miktarları o ay içinde yapılacak sulama adedine bölünerek uygulanmalıdır. Ayrıca aylık olarak önerilen gübreler yerine çok besinli gübrelerinin (suda eriyebilen kompoze gübre) farklı formülasyonları (18.18.18, 20.20.20, 15.30.15, 20.10.20, 16.8.24 v.b.) domatesin gelişme dönemlerine göre kullanılabilir.
Öneriler, Toprak analizine göre N-P-K yetersiz düzeyde olduğu kabul edilerek yapılmıştır. Taban gübreleme, toprakta besin maddelerini dengeye getirmek ve gübre maliyetlerini azaltmak için önerilmiştir. Damla sulamada azot kaynağı olarak Amonyum Sülfat ve Üre’ nin yanında Üre Fosfat (% 17.5 N ve % 44 P2O5) ve Sıvı % 32 Azot içeren Üre Amonyum Nitrat (UAN) üretimde damla sulamadan tercih edilebilir.
Ayrıca organik maddesi düşük topraklarda organik veya organomineral gübreler kullanılması tavsiye edilir.
Domatesin her 1 ton ürün verimi ile topraktan kaldırdığı besin elementi Çizelge 1’ verilmiştir (Kemmler and Hobt, 1986):
Çizelge 1. Domatesin her 1 ton ürün ile kaldırdığı besin elementi miktarları
| Besin elementi | N | P2O5 | K2O | MgO | S |
| Her 1 ton ürün verimi için kaldırılan miktar (kg) | 2.8 | 1.3 | 3.8 | 0.5 | 0.6 |
Gübre Tavsiyesi (1. Öneri)
Güz (Sonbahar) Dönemi:
Taban Gübreleme:
Toprak hazırlığı esnasında veya fide dikim öncesi dekar başına 60 kg 15.15.15 + 20 (SO3) + Zn veya 45 kg 10.20.20 + 15 (SO3) + Zn kompoze gübrelerinden biri verilmelidir.
Damla Gübreleme:
kg / gübre / dekar / ay
| Gelişme Dönemi | % 21 N AS a |
ÜRE |
MAP b | Potasyum Nitrat | Magnezyum Nitrat | Kalsiyum Nitrat |
| Dikim – 1. ay | 6 | 2 | 1 | 3 | – | 1 |
| 2. ay | 3 | 7 | 3 | 6 | 2 | 2 |
| 3. ay | 3 | 6 | 4 | 10 | 2 | 4 |
| 4. ay | 3 | – | 2 | 12 | – | – |
| 5. ay | 2 | – | – | 4 | – | – |
| TOPLAM | 16 | 15 | 10 | 35 | 4 | 7 |
a : AS = Amonyum Sülfat b : MAP = Monoamonyum Fosfat
Bahar (İlkbahar) Dönemi:
Taban Gübreleme:
Toprak hazırlığı esnasında veya fide dikim öncesi dekar başına 65 kg 15.15.15 + 20 (SO3) + Zn veya 50 kg 10.20.20 + 15 (SO3) + Zn kompoze gübrelerinden biri verilmelidir.
Damla Gübreleme:
kg / gübre / dekar / ay
| Gelişme Dönemi | % 21 N AS * | ÜRE | MAP | Potasyum Nitrat | Magnezyum Nitrat | Kalsiyum Nitrat |
| Dikim – 1. ay | 6 | – | 1 | 3 | – | – |
| 2. ay | 5 | 10 | 3 | 6 | 1 | 2 |
| 3. ay | 5 | 10 | 4 | 10 | 3 | 4 |
| 4. ay | 3 | 4 | 4 | 10 | 2 | 3 |
| 5. ay | 3 | – | 2 | 8 | – | 2 |
| 6. ay | 2 | – | – | 3 | – | – |
| TOPLAM | 24 | 24 | 14 | 40 | 6 | 11 |
*: AS = Amonyum Sülfat
Tek Ürün:
Taban Gübreleme:
Toprak hazırlığı esnasında dekar başına 50 kg 15.15.15 + 20 (SO3) + Zn veya 38 kg 10.20.20 + 15 (SO3) + Zn kompoze gübrelerinden biri verilmelidir.
Damla Gübreleme:
kg / gübre / dekar / ay
| Gelişme Dönemi | % 21 N AS | ÜRE | MAP | Potasyum Nitrat | Magnezyum Sülfat | Kalsiyum Nitrat |
| Dikim – 1. ay | 2 | – | 1 | 3 | – | – |
| 2. ay | 6 | 7 | 3 | 5 | 2 | 2 |
| 3. ay | 7 | 6 | 3 | 6 | 3 | 5 |
| 4. ay | 6 | 6 | 4 | 10 | 3 | 5 |
| 5. ay | 5 | 4 | 4 | 8 | 3 | 3 |
| 6. ay | 5 | 4 | 5 | 8 | 1 | 2 |
| 7. ay | 4 | – | 4 | 10 | – | – |
| 8. ay | 4 | – | 1 | 8 | – | – |
| 9. ay | 3 | – | – | 4 | – | – |
| TOPLAM | 42 | 27 | 25 | 60 | 12 | 17 |
Gübre Tavsiyesi (2. Öneri)
Güz (Sonbahar) Dönemi:
Taban Gübreleme:
Toprak hazırlığı esnasında veya fide dikim öncesi dekar başına 60 kg 15.15.15 + 20 (SO3) + Zn veya 45 kg 10.20.20 + 15 (SO3) + Zn kompoze gübrelerinden biri verilmelidir.
kg / gübre / dekar / gelişme dönemi
| Gelişme Dönemi | Gün | Gübre | kg/dekar |
| Fide Dikimi – Çiçeklenme | 10 – 15 | 15.30.15 | 8 – 10 |
| Çiçeklenme – Meyve Tutumu | 20 – 25 | 18.18.18
veya 20.20.20 |
18 – 20 |
| Meyve Tutumu – İlk Hasat | 30 – 35 | 20.10.20 | 22 – 25 |
| İlk Hasat – Son Hasat | 75 – 90 | 16.8.24* | 32 – 35 |
*: 16.8.24 gübresi yerine 16.6.31 gübresi de kullanılabilir.
Bahar (İlkbahar) Dönemi:
Taban Gübreleme:
Toprak hazırlığı esnasında veya fide dikim öncesi dekar başına 65 kg 15.15.15 + 20 (SO3) + Zn veya 50 kg 10.20.20 + 15 (SO3) + Zn kompoze gübrelerinden biri verilmelidir.
kg / gübre / dekar / gelişme dönemi
| Gelişme Dönemi | Gün | Gübre | kg/dekar |
| Fide Dikimi – Çiçeklenme | 10 – 15 | 15.30.15 | 8 – 10 |
| Çiçeklenme – Meyve Tutumu | 20 – 25 | 18.18.18
veya 20.20.20 |
18 – 20 |
| Meyve Tutumu – İlk Hasat | 30 – 35 | 20.10.20 | 22 – 25 |
| İlk Hasat – Son Hasat | 105 – 120 | 16.8.24* | 42 – 45 |
*: 16.8.24 gübresi yerine 16.6.31 gübresi de kullanılabilir.
Tek Ürün:
Taban Gübreleme:
Toprak hazırlığı esnasında veya fide dikim öncesi dekar başına 50 kg 15.15.15 + 20 (SO3) + Zn veya 38 kg 10.20.20 + 15 (SO3) + Zn kompoze gübrelerinden biri verilmelidir.
kg / gübre / dekar / gelişme dönemi
| Gelişme Dönemi | Gün | Gübre | kg/dekar |
| Fide Dikimi – Çiçeklenme | 10 – 15 | 15.30.15 | 8 – 10 |
| Çiçeklenme – Meyve Tutumu | 20 – 25 | 18.18.18
veya 20.20.20 |
18 – 20 |
| Meyve Tutumu – İlk Hasat | 30 – 35 | 20.10.20 | 22 – 25 |
| İlk Hasat – Son Hasat* | 165 – 180 | 16.8.24** | 65 – 70 |
* : İlk hasat ve son hasat arasında 100 – 120 gün boyunca 25 – 30 kg 15.30.15 gübresi kullanılmalıdır.
**: 16.8.24 gübresi yerine 16.6.31 gübresi de kullanılabilir.
Not: Yapılan ikinci gübreleme önerisi programlarında üretim dönemlerine göre (güz, bahar, tek ürün) 4 – 6 – 12 kg /dekar Magnezyum Sülfat veya Magnezyum Nitrat ve farklı gün veya saatlerde uygulanmak şartı ile 6 – 10 – 15 kg/dekar Kalsiyum Nitrat gübresi kullanılmalıdır. MAP, MKP ve Potasyum Sülfat gübrelerinin kullanımında Kalsiyum Nitrat gübrelemesi faklı gün veya saatte yapılmalıdır. Gübreleme programları mutlaka toprak ve su analizlerine göre yapılmalıdır.
Sera yetiştiriciliğinde, açıkta yapılan yetiştiriciliğe oranla daha fazla ürün alınması ve mevsimlere göre ışıklanmanın açık şartlara oranla daha az olması nedeni ile, birim alana verilecek gübre miktarı daima daha fazladır. Gübreleme programlarının hazırlanmasında özellikle sonbahar üretiminde ve tek ürün yetiştiriciliğinde soğuk aylar dikkate alınarak aşırı azotlu gübre kullanımından kaçınmak gerekir. Tek ürün domates yetiştiriciliğinde seranın ısıtılıp ısıtılmaması, özellikle yörelere göre değişmekle birlikte 15 Aralık – 1 Mart arası düşük sıcaklıklar dikkate alınarak azotlu gübre kullanımında dikkatli olmak gerekir. Çok soğuk dönemlerde azotlu gübre miktarını azaltmak buna karşılık fosfor ve potasyumlu gübre miktarlarını arttırmak gerekir.
Damla sulamada dikkat edilecek en önemli konu bir ton suda 1 kg etkili madde (N+P2O5+ K2O+CaO+MgO+Mikro Element) miktarını geçmemek gerektiğidir. Ancak, bazı durumlarda her sulama yerine birkaç sulamada bir gübre uygulaması da yapılmaktadır. Bu durum çok daha hatalı bir uygulamadır. Bu ise gübre olarak 1 ton suda 2-4 kg gübre (etkili madde) arasında değişmektedir. Daha yoğun gübre kullanımında gübrelerin tuz etkisi ortaya çıkabilir. Özellikle sulama müddeti içinde 5-10 dakika gibi kısa bir sürede gübrenin verilmesi sakıncalıdır. En doğru gübreleme hem damla sisteminin ömrü ve hem de bitkilerin dengeli beslenmesi için, sulama müddetinin başında borulardan 5-10 dakika sadece su geçirilmesi orta kısımda gübreli besin çözeltisi geçmeli ve en son 5-10 dakika daha tekrar sadece su verilmesidir. Bu şekilde daha doğru gübreleme yapılmış olur ve damla sulama sistemi içinde gübre çözeltisi kalmamış olur. Son hasattan önceki son 2 veya 3 sulamada gübre verilmemesi tavsiye edilir.
Kalsiyum Noksanlığı
Potasyum Noksanlığı (Yeşil Omuz)
Domates fidelerinin dikiminden sonra verilen can suyunda fosfor, potasyum ve çinko elementlerinin bulunmasıfidelerin adaptasyon kabiliyetini arttırdığı gibi daha kuvvetli bir gelişmeyi de sağlar. Birçok ülkede sadece su yerine başlangıç solüsyonu adını verdikleri besin eriyikleri ile bitkilerin ilk sulamaları yapılmaktadır. Bir tonluk bir başlangıç eriyiği için 0.5 kg MKP + 100 gr. Çinko Sülfat yeterlidir. Bu eriyiğin konsantre olanını yapmak için 100 litre suda 5 kg MKP eritilir ve bu eriyikte aynı zamanda 1 kg Çinko EDTA (Şelatlı) eritilerek konsantre başlangıç solüsyonu hazırlanabilir. Bu konsantre eriyikten 10 litre alınıp bir ton suda eriterek sulama yapılırsa başlangıç solüsyonu verilmiş olur (Çolakoğlu, 2010).
Yapraktan besleme gerektiren durumlarda kış aylarında 100 litre suya 1 kg Potasyum Nitrat (veya 1 kg MKP) + 100 gr Çinko EDTA (veya Çinko Sülfat) + 250 gr Düşük Biüretli Üre karıştırılarak bitkiye püskürtülür. Yaz aylarında ise 1 kg Kalsiyum Nitrat + 100 gr. Çinko EDTA + 100 gr. Borik Asit + 250 gr. Düşük Biüretli Üre karıştırılarak bitkiye püskürtülür. Hasat dönemine yakın ve renk dönümünün başladığı zamanlarda domates meyvelerinin çiçek burnu kısmında çürümeler meydana gelmekte ve bu durum kalsiyum noksanlığından kaynaklanmaktadır. Toprak pH değerinin 6.0’ nın altında olan asidik topraklarda ve hatta toprak kireçli bile olsa sulama aralıklarının ve su miktarının itki ve toprağa göre iyi ayarlanmaması nedeni ile kalsiyum noksanlığı ortaya çıkmaktadır (Çolakoğlu ve Çiçekli, 2016).
Yapraktan Gübreleme (Örnek)
Fide Dönemi:
100 litre suda 500 gr Potasyum Nitrat + 250 gr MKP + 100 gr Zn – EDTA (veya Çinko Sülfat) + 250 gr üre (veya 500 gr düşük biüretli üre) + yayıcı – yapıştırıcı karıştırılarak bitkiye püskürtme şeklinde uygulanır.
Meyve Tutum Başlangıcında:
100 litre suda 1 kg Potasyum Nitrat + 500 gr MKP + 100 gr Zn – EDTA (veya Çinko Sülfat) + yayıcı – yapıştırıcı karıştırılarak bitkiye püskürtme şeklinde uygulanır.
Meyvelerde Renk Dönümü Başlangıcında:
100 litre suda 1 kg Potasyum Nitrat + 250 gr. Üre (veya 500 gr. Düşük biüretli üre) + 100 gr Zn – EDTA (veya Çinko Sülfat) + yayıcı – yapıştırıcı karıştırılarak bitkiye püskürtme şeklinde uygulanır.
Hasat Dönemi:
100 litre suda 1 kg 16.6.31 + 2 MgO + TE veya 16.8.24 + 2 MgO + TE (veya 20.10.20 + TE) ve yayıcı – yapıştırıcı karıştırılarak bitkiye püskürtme şeklinde uygulanır.
Literatürler
- Çolakoğlu, H ., 2010. http://www.toros.com.tr Erişim Tarihi: Kasım 2023.
- Çolakoğlu H. ve Çiçekli, M., 2014. Gübreleme Rehberi. Toros Tarım Yayınları.
- Çolakoğlu H. ve Çiçekli, M., 2016. Yapraktan Gübreleme Rehberi. Toros Tarım Yayınları.
- Kemmler, G. and Hobt, H., 1986. Optimum Nutrient Supply. p. 52, Germany.
