Doç. Dr. Gölgen Bahar ÖZTEKİN / Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Bornova-İZMİR
TOPRAK İSTEKLERİ
Domates toprak istekleri açısından fazla seçici değildir. Kumlu topraklardan killi topraklara kadar her türlü toprakta yetişebilmektedir. Bununla beraber en iyi sonucu organik maddelerce zengin, geçirgen, su tutma gücü yüksek ve besin maddelerince zengin tınlı topraklarda verir. Topraktaki mevcut besin elementlerinden en iyi şekilde yararlanmak için toprak pH’sı 5.5-7 arasında olmalıdır. Toprak tuzluluğuna orta derecede hassastır. Genellikle tuzsuz-az tuzlu (EC 2.3 dS/m’den az) topraklarda iyi gelişir. Ayrıca toprakta iyi bir drenaj sağlanmalıdır. Toprakta geçirimsiz tabaka bulunmamalıdır. Toprakta iri kesekler parçalanmalı, taş çakıl gibi parçalar seradan uzaklaştırılmalıdır (Şekil 1). Toprağın toprak kaynaklı hastalık (Fusarium, Verticillium vb) ve zararlılardan (nematod vb), yabancı otlardan (ayrık otu, kanyaş vb) temizlenmiş olmasına dikkat edilmelidir. Sera toprak sıcaklığı bitki gelişmesi e meyve kalitesi için önemlidir. Kuvvetli bir bitki gelişimi için toprak sıcaklığının 15-30°C’ler arasında olması istenir, ideal toprak sıcaklığı 20°C’dir (Aybak ve Kaygısız, 2004; Tüzel ve Gül, 2008; Yılmaaz ve ark., 2008).
Şekil 1. Domates dikimi için hazırlanan sera toprağı
İKLİM İSTEKLERİ
Sıcak iklim sebzesi olan domatesin mevsimi dışında seracılıkta başarılı bir şekilde yetiştirilmesi için sıcaklık, nem, ışık, hava hareketi ve karbondioksit (CO2) oranı gibi iklim faktörlerinin düzenlenmesi önem taşır ve bu faktörlerinin birbirleri ile sıkı ilişki içinde olduğu unutulmamalıdır (Sevgivcan, 2002; Tüzel ve Gül, 2008).
Sıcaklık
Sera domates yetiştiriciliğinde sıcaklık gelişimin her aşamasını etkileyen en önemli çevresel faktördür. Domates sıcaktan hoşlanan ancak aşırı sıcağı sevmeyen bir bitkidir. Gelişmesinin farklı evrelerinde farklı sıcaklıklara ihtiyaç duysa da düşük soğuklara tolerant bir bitki değildir ve 10°C ve altında tohum çimlenmesi gecikir, vejetatif gelişme baskılanır, meyve tutumu azalır ve düzensiz meyve renklenmesi olur. Benzer şekilde 35ºC’nin üstünde de meyve tutumu azalır, bitki gelişimi ve meyve renklenmesi sekteye uğrar. Gelişme dönemlerine göre domatesin sıcaklık istekleri ile düşük ve aşırı sıcaklıkların etkileri şöyledir (Talay ve Çetinkaya, 1991; Sevgivcan, 2002; Jones, 2008; Tüzel ve Gül, 2008; Yılmaz ve ark., 2008; Eltez ve Öztekin, 2011; Tüzel and Öztekin, 2017).
Domates tohumlarının çimlenmesi için en uygun ortam ve hava sıcaklığı 16-29 °C’dir. Bu dönemde sıcaklık kesinlikle 10°C’nin altına düşürülmemelidir. İdeal çimlenme sıcaklığının altına düştükçe hem tohum çimlenmesi gecikir hem de çimlenen tohum yüzdesi azalır.
Fide döneminde hava sıcaklığı ışık yoğunluğuna bağlı olarak gece 15-18°C, gündüz 20-24°C arasında olmalıdır. Bu devrede düşük sıcaklıklar gelişmeyi yavaşlatır, ilk çiçek salkımı oluşumu da gecikir; yüksek sıcaklıklar ise az ışık varsa boya kaçmış, kuvvetsiz fide eldesine yol açar.
Domates yetiştiriciliğinde özellikle tozlaşma ve döllenme olaylarının yani meyve tutumunun meydana gelebilmesi için sıcaklık kritik bir faktördür ve yeterli sayıda ve canlılıkta çiçek tozunun oluşması için sıcaklık 10°C’nin altına düşmemelidir. Ayrıca bu dönemde sera içi gece ve gündüz sıcaklıkları arasında 6-7°C’den fazla fark olmamalıdır. Eğer gece ve gündüz sıcaklıkları arasındaki fark çok fazla olursa küçük yapraklara sahip, ince-uzun gövdeli bitki gelişmesi gözükür. En iyi tozlaşma optimum 20-24°C dereceleri arasında (gece 13-24°C, gündüz 15.5-32°C) arasında olur. Bu değerlerin altında veya üstündeki özellikle gece sıcaklıklarında çiçekler meyveye dönüşmeden dökülür.
Sera domates yetiştiriciliğinde normal bitki gelişimi ve meyve tutumu ile renklenmesi aşamasında ideal sıcaklıklar 18.5 ile 26.5°C arasında olmalıdır. Sıcaklık sınırı gündüz 21-29.5 °C, gece 18.5-21°C olmalıdır. En iyi bitki yetiştirme sıcaklığı sıcaklık değeri 21-24°C olarak belirlenmiştir. Her ne kadar bu sınırların altında ve üstünde bitki yaşamını sürdürse de istenen verim ve kalite elde edilemez. Alt sınırın altında bitkiler yaşamlarına devam etse de polen tozlarının canlılığı ve miktarında, dişi organ faaliyetinde aksamalar meydana geleceğinden döllenme ve meyve tutum sorunları ortaya çıkar (Şekil 2). Üst sınırın üstünde de polen tozları kuruyarak canlılıklarını büyük oranda yitirir, düşük çimlenme oranı nedeniyle küçük meyve oluşumu gözükür. Bu bağlamda ideal döllenme sıcaklığı 17-27°C’ler arasındadır.
Meyve renklenmesinde de sıcaklığın rolü büyüktür. Sıcaklığın istenilen derecelerin altında veya üstünde olması meyvelerin kızarmasını engellemektedir. Çünkü meyvede rengi oluşturan likopen 21-24°C’de oluşur; 26.6°C’ın üstündeki ve 5°C’ nin altındaki sıcaklıklarda sentezlenmediği için bu derecelerin üstünde ve altında meyvelerde homojen bir kızarma görülmez, meyveler sarı renkte kalırlar.