24.07.23

Patates Yetiştiriciliğinde Gübreleme

Patates Yetiştiriciliğinde Gübreleme

Dr. Murat ÇİÇEKLİ                       Prof. Dr. Habil ÇOLAKOĞLU

 

Giriş

2022 yılı verilerine göre Türkiye’ de sofralık patates üretimi 138.918 hektar alanda 5.100.000 ton ürün şeklinde olmuştur. (TUİK, 2023). Patates bitkisi sadece insan beslenmesinde kullanılmayıp sanayide nişasta ve alkol üretiminde de kullanılmaktadır. Gelişme dönemi itibarı ile kısa (70-80 gün), orta (100 gün), uzun (120 gün) ve çok uzun (150 gün) yetiştirme dönemine sahip patates çeşitleri bulunmaktadır. Gelişme dönemlerinin çok farklı olması patatesin besin maddesi alınım hızlarını ve dolayısıyla kullanılacak gübrelerin çeşidini, gübreleme zamanını ve gübre miktarını da etkilemektedir. Bu bölümde yer alan gübreleme tavsiyelerinde, verim ve ürün kalitesinin nasıl etkilendiği ve üreticilere pratik olarak fikir vermek amacıyla yazılmıştır. Üreticilerin bir bitkiyi yetiştirmeden ve gübrelemeden önce mutlaka, yetiştiricilik yapılacak toprağı ve o bitkiyi yetiştirmede kullanacakları gübre kaynaklarını belirlemeleri mutlaka başarılı üretim yapmalarını sağlayacaktır. Bu nedenle gübreleme programlarında özellikle yetiştirilen patatesin, yetiştirme amacına göre (sofralık, cipslik v.b.) gübrelenmesi ve kaliteye etki eden besin elementlerinin kontrolü son derece önemlidir.

Gelişme dönemi itibarı ile farklı gün sayısına sahip patates bitkisinde kullanılacak gübrelerin çeşidini ve uygulama zamanını patatesin kısa, orta ve uzun gelişme dönemlerine sahip olması etkilemektedir. Özellikle kısa gelişme dönemine sahip patates çeşitlerinde toprakta kolay alınabilir hale gelen gübre çeşitleri tercih edilmeli ve erken gübre uygulamaları yapılmalıdır. Uzun gelişme dönemine sahip olan çeşitlerde ise özellikle üst gübreleme adedi daha fazla olacak şekilde gübreleme programı yapmak gerekir. Patates yetiştiriciliğinde sulama yöntemi olarak genellikle yağmurlama sulama yönteminin kullanılması nedeni ile yağmurlama sistemi ile verilebilecek gübre formları kullanılmalıdır.

Toprak Özellikleri

Ülkemizde patates, düşük ve yüksek pH’ lı topraklara sahip bölgelerde yetiştirilmektedir. Ancak patates yetiştiriciliğinde optimum pH değeri 6.3 – 6.7 dir ve bu pH’ larda iyi bir gelişim gösterir. Bu bitki genel olarak havalanma oranı yüksek, taban suyu yüksek olmayan ve organik maddece zengin toprakları tercih etmektedir.  Tuzluluğa karşı hassastır (Çolakoğlu ve Çiçekli, 2015).

Patates yetiştiriciliğinde, pH’ nın 7.5 in üzerinde olması (alkali) durumunda toprak bünyesine göre çok ince öğütülmüş toz kükürt (50-70 kg/dekar)’ ün tohum ekiminden 2 ay kadar önce toprağa verilip, toprağın 20 – 25 cm. derinliğine karıştırılmalıdır.

Patatesin Gübrelenmesi

Patates Bitkisinin 1 ton ürün (yumru) ile topraktan kaldırdığı besin elementi miktarları Çizelge 6’ da (Kemmler and Hobt, 1986; Wichmann, 1992; Çolakoğlu ve Çiçekli, 2015) verilmiştir:

Çizelge 6. Patatesin 1 ton yumru ile kaldırdığı besin elementi miktarları

Besin elementi N P2O5 K2O CaO MgO S Zn
Her 1 ton yumru verimi için kaldırılan miktar (kg) 4.4 2.0 7.8 1.3 1.0 0.5 0.075

 

Örnek Gübreleme Programı a

Gübreleme Zamanı Gübre Cinsi kg gübre/dekar
Dekardan alınan ürün (ton)
4 – 5 5 – 6 6 +
Taban Gübre 10.20.20 + 15 (SO3) + Zn

veya

15.15.15 + 20 (SO3) + Zn

 60 – 66

80 – 88

 66 – 72

88 – 96

 72 – 80

96 – 104
Ara Çapada % 26 N CAN

ve

Kalsiyum Nitrat b

ve

Potasyum Nitrat c

 26  (14) f

10 – 12

15 – 18

 28  (16)

12 – 15

18 – 20

 30  (18)

15 – 18

20 – 25
Sulama d ÜRE e

ve

Amonyum Sülfat e

 15  (9)

15  (9)

 16  (12)

16  (12)

 18  (15)

18  (15)

A          : Gübreleme programı patates yetiştiriciliğine uygun olan hafif bünyeli topraklar (kumlu – Milli) baz alınarak yapılmıştır.

B          : pH 6.5’ in altında ve tohumluk üretiminde kullanınız. Kullanmanız durumunda CAN miktarını her 10 kg Kalsiyum Nitrat için 5 kg azaltınız.

C          : Hafif bünyeli topraklarda (kumlu, milli) kullanınız. Kullanmanız durumunda CAN miktarını her 10 kg Potasyum Nitrat için 4 kg azaltınız.

D          : Yağmurlama sulama yapılan yörelerde Potasyum nitrat, Üre ve Amonyum Sülfat gübreleri ile birlikte karıştırılarak yağmurlama ile birlikte 3-5 defada verilebilir.

E          : Yağmurlama sulama ile azotlu gübre uygulanırsa Üre ve Amonyum Sülfat gübresi miktarlarını sulama adedine bölerek uygulayınız.

F          : Parantez ( ) içindeki üst gübre miktarları tabandan 15.15.15 + 20 (SO3) + Zn kullanımında verilecek miktarlardır.

Patates Gübrelemesinde Önemli Noktalar ve Ürün Kalitesine Etki Eden Faktörler

  • Gübreleme esnasında fosforlu gübrenin tamamı, potasyumlu gübrenin tamamı veya % 60 – 70’ i ve azotlu gübrenin % 30 – 40’ ı taban gübre ile verilmelidir. Bu durum gübreleme maliyeti açısından da son derece önemlidir.
  • Taban gübresinin serpme şeklinde uygulanması durumunda son toprak işlemesinden önce gübreler toprak yüzeyine serpme olarak verilir ve toprağın 20 cm. kadar derinliğine (toprağın bünyesine göre patates ekim derinliğinin 5 – 6 cm. altına gelecek derinlik) karıştırılır ve patates ekim sıraları hazırlanır.
  • Elle veya makineli patates ekiminde ise gübreler patates ekiminden önce bant (çizi) halinde patates ekim derinliğinin 5 – 6 cm. altına gelecek şekilde kombine mibzerle gübreleme yapılır (Çolakoğlu, 2010).
  • Bant (çizi) usulü taban gübrelemede, serpme yönteme göre verilen gübre miktarlarını 2 – 3 kg azaltarak uygulanmalıdır.
  • Patates üretiminde (özellikle tohum üretiminde) toprak çok kumsal yapıda ise ara çapalamada Kalsiyum Nitrat’ ın yanında dekara 10 – 15 kg Magnezyum Nitrat veya Magnezyum Sülfat uygulanabilir. Ara Çapada Kalsiyum Nitrat, Magnezyum Nitrat ve Potasyum Nitratın birlikte kullanılması durumunda % 26 N CAN gübresi kullanmaya gerek yoktur.
  • Toprak pH değeriniz 6.5’ in altında ise ara çapada mutlaka Kalsiyum Nitrat kullanınız.
  • Patates yumrularında depolamadan sonra iç kararması görülüyorsa taban gübrelemede üç besinli kompoze gübreyi tercih ediniz.
  • Patates yumrularının iç kısımlarında kahverengileşme görülüyorsa, yapraktan Bor uygulaması yapılmalıdır. Kullanacağınız yaprak gübresinde bor yok ise, bu gübre içerisine 100 gr. Borik Asit (H3BO3) ilave etmek yeterlidir.
  • Patates yumrularında şekil bozukluğu ve küçük yumrular meydana geliyorsa ve toprak pH değeri düşük ise ara çapada mutlaka Kalsiyum Nitrat kullanınız.
  • Düşük pH’ lı topraklarda (asit) toprak analiz sonuçlarına göre miktarı belirlenecek olan kireçleme materyalinin tohum ekiminden en az 2 – 3 ay kadar önce toprağa verilip, toprağın 20 – 25 cm. derinliğine karıştırılmalıdır ve pH yükseltilmelidir.
  • Toprağın yüksek azot içeriği ve sezon sonunda geç uygulanan azot, yumruların dış kabuğunu zayıf olmasına neden olur ve zarar görmesi kolaylaşır.
  • Tohumluk patates üretiminde toprağın pH değeri 7 nin altında ise toprakta Ca (Kalsiyum) yetersiz olacağından Kalsiyum nitrat gübresi ile gübreleme yapınız.
  • Sanayi için patates üretiminde kalitenin iyi olabilmesi için özellikle kumsal milli topraklarda ara çapada veya sulama öncesi potasyumlu gübre (potasyum sülfat veya potasyum nitrat) ve magnezyumlu gübre kullanınız.
  • Yemeklik patates üretiminde yumruların pişirilmesi esnasında dağılmaması için taban gübrelemede mutlaka üç besinli kompoze gübre ve özellikle Potasyum Sülfat bazlı 15.15.15 veya 10.20.20 gibi gübreleri kullanınız. Potasyum Klorür bazlı gübreler tercih edilmemelidir.
  • İç kararması görülen bölgelerde sonraki yıl mutlaka potasyum, magnezyum ve bor içerikli gübreler kullanılabilir.
  • Potasyumlu gübreleme özellikle verim ve enzim aktivitesine bağlı oluşan depolama kaybını azaltır, yumru suyu rengini düzeltir, iç kararması oranı azaltır. Chipslik patateste iyi bir renk derecesi sağlar.
  • DAP gübresinin fosforu (-2) elektriksel yüke sahiptir. İster patates veya ister başka bitki olsun (-2) elektrik yüklü fosfor iyonu (HP04)=  toprak pH değerinin 8 veya biraz yukarısındaki pH değerinde daha kolay alır. Buna karşılık TSP ve MAP gübrelerindeki fosfor formu (-1) elektrik yüküne sahiptir. (H2PO4)- (-1) elektrik yüklü iyonlar ise hafif asit nötr ve hafif alkali (6.5-7.5) toprak pH şartlarında bitkiler tarafından daha kolay alınır. Patates bitkisinin toprak pH isteği hafif asit ve nötr toprak şartlarıdır (6.5-7.5). Bu duruma göre bitkinin isteği esas olduğuna göre DAP gübresinin fosfor formu patates için uygun değildir. Kompoze gübreler ise her iki değerlikte de fosfor içerirler. Ülkemizde üretilen üç besinli kompoze gübrelerdeki potasyumun kaynağı Potasyum Klorür (KCl) dür.  Patates Klor’ u (Cl) sevmeyen bir bitkidir. Patateste kalite özelliklerinde ve depolama klorun olumsuz etkileri birçok araştırma ile belirlenmiştir. Bu nedenle patates üretiminde potasyumlu gübre olarak potasyum sülfatı tercih etmek veya potasyum sülfat ile üretilmiş kompoze gübre kullanmada özellikle sanayi patates yetiştiriciliği için büyük önem taşır. Ülkemizde Gold 15.15.15 ve Süper Gold 10.20.20. + Zn gübreleri potasyum sülfat bazlı olarak üretilmektedir. Bu iki gübrede de fosfor (H2PO4)-  formu (-1) değerlikli olduğu için patatese uygun bir formdur. Hem potasyum ve hem de fosfor formu bakımından uygun olan bu iki gübre patates yetiştiriciliğinde DAP gübresine karşılık tercih edilmelidir.
  • Çok geçirgen kumsal ve kumlu – milli toprak yapısına sahip topraklarda özellikle nitratlı gübrelerde aşırı sulama ile azot yıkanması meydana gelmektedir. Bu gibi topraklarda Nitrat içerikli azotlu gübre veya Üre gübresi yerine % 26 N CAN gübresini tercih etmek gerekir. Aynı zamanda tek üst gübre uygulaması yerine gübre miktarı 2-3 kısma bölünerek uygulanmalıdır.
  • Üst gübrelemeler yağmurlama sulama sistemi ile verilebilmektedir. Bu durumda sulamanın başlangıcında gübreli sulama yapılıp sonra sadece su verilmelidir. Bu şekilde suda erimiş gübrelerin sulama ile toprak içine geçmesi sağlanmış olur.
  • Yağmurlama sulama ile verilmesi durumunda Kalsiyumlu Gübreler (Kalsiyum Nitrat v.b.) damla sulama sisteminde fosforlu gübrelerle (özellikle fosforik asit) ve sülfatlı gübrelerle (amonyum sülfat ve potasyum sülfat) aynı tank içinde eritilerek kullanılmamalıdır. En doğru uygulama, kalsiyumlu gübreleri ayrı gün ve saatte uygulamaktır.

Örnek Yapraktan Gübreleme Programı

Ara Çapa Dönemi Uygulaması

100 litre suda 1 kg potasyum nitrat + 250 g üre (veya 1 – 1,5 kg düşük biüretli üre) 100 gr çinko sülfat ( veya Zn – EDTA) + 50 – 75 g borik asit + yayıcı – yapıştırıcı karıştırılarak bitkiye püskürtme şeklinde uygulanır.

Çiçeklenme Öncesi Uygulama

I.Öneri

100 litre suda 1,5 kg potasyum nitrat (veya 1 kg suda erir potasyum sülfat = solupotas) + 250 g üre (veya 1 – 1,5 kg düşük biüretli üre) + 100 gr çinko sülfat (veya Zn – EDTA) + 100 g borik asit + yayıcı – yapıştırıcı karıştırılarak bitkiye püskürtme şeklinde uygulanır.

II.Öneri

(Tohumluk patatesler için) 100 litre suda 1 kg kalsiyum nitrat (% 15,5 N + % 26 CaO) + 100 g çinko sülfat (veya Zn – EDTA) + 100 g borik asit eritilerek + yayıcı – yapıştırıcı karıştırılarak bitkiye püskürtme şeklinde uygulanır. Kalsiyum nitrat uygulamaları kesinlikle zirai ilaçlarla, fosforlu ve sülfatlı gübrelerle birlikte yapılmaz.

Yumru İrileşme Dönemi Uygulama

Çıkıştan 50 – 70 gün sonra 100 litre suda 1,5 kg potasyum nitrat + 100 g çinko sülfat (veya Zn – EDTA) + 100 g borik asit + yayıcı – yapıştırıcı karıştırılarak bitkiye püskürtme şeklinde uygulama yapılır. Uzun süre depolama yapılacak patates yetiştiriciliğinde ise 100 litre suda 0,5 kg potasyum nitrat + 1 kg kalsiyum nitrat + 100 g çinko sülfat (veya Zn – EDTA) + 100 g borik asit + yayıcı – yapıştırıcı karıştırılarak bitkiye püskürtme şeklinde uygulama yapılır(Çolakoğlu ve Çiçekli, 2016).

Kaynaklar

Azot Noksanlığı (Pitchay and Mikkelsen, 2018)

Fosfor Noksanlığı (Pitchay and Mikkelsen, 2018)

Potasyum Noksanlığı (Horticentar, 2016)

Potasyumun noksanlığında patateste iç kararması (PDA, 2007)

Kalsiyum Noksanlığı (Yara, 2023)

Bor noksanlığı (Anonim, 2017; Yara, 2023)

Çinko noksanlığı (Yara, 2023)