Temmuz ve Ağustos ayında tarımla ilgili birçok karar, yönetmelik yayınlandı. Elbette en önemlisi tarımsal desteklerle ilgili düzenlemelerdi. Tarım ve Orman Bakanlığı bitkisel üretimde ve hayvancılıkta destekleme modelini tümüyle değiştirdi. İlk kez destekler 3 yıllık dönem için açıklandı. Hayvancılıkta, bitkisel üretimde ve su ürünlerinde katsayı sistemine geçildi. Açıklanan yıllık katsayı ürün bazında belirlenen destek katsayı değeri ile çarpılarak ne kadar destek alınacağı hesaplanıyor.
Tarımsal desteklerle ilgili bu denli radikal bir değişikliğe gidilirken ürün seçimi konusunda çiftçinin kafası zaten karışıktı, iyice karıştı. Çiftçi bu yıl hasat ettiği hemen hemen tüm ürünlerden zarar etti. Bazı çiftçilerin ürünü elinde, tarlasında kaldı, satamadı. Satanlar da zararına sattığını ifade ediyor. Her üründen zarar edince çiftçi gelecek yıl ne ekeceği konusunda kararsız kaldı. Kafası karıştı. Çünkü düne kadar hangi ürünün fiyatı yüksekse, hangi üründen para kazandıysa o ürünü ekiyordu. Ezber bozuldu. Her üründen zarar etti.
Böyle bir dönemde destekler açıklandı. Yeni destekleme modeli “sadeleştirildi” diye sunulsa da çiftçinin karışık olan kafası iyice karıştı. Katsayı, havzasına göre destek, su kısıtı desteği, münavebe uygulaması, hayvancılıkta yine katsayı, genç çiftçi desteği, kadın çiftçi desteği, ari işletme desteği, aile işletmesi desteği, süt havzası, besi havzası gibi öne çıkan pek çok destek konusu var.
Çiftçi tarlasını iki yıl üst üste ekmezse bakanlığın tarlayı kiraya vereceği düzenlemesi yine aynı dönemde yayınlandı. Çiftçi bu sezonun şokunu atlatmadan üst üste yapılan bu düzenlemeler çiftçinin aklını iyice karıştırdı. Bu yıla bakarak “üretirsem zarar ederim” diye düşünüyor. Üretmezse tarlasını devlet kiraya verecek, destekler cazip görünüyor. Doğrusu ben de merak ediyorum. Çiftçi bu yıl ne yapacak? Ne ekecek? Hangi üründen vazgeçip hangi ürünleri ekecek?
Desteklemede yeni dönem
Son 40 günde desteklerle ilgili 3 ayrı kararname yayınlandı. Hayvancılıkta 2024-2026 dönemini kapsayan Cumhurbaşkanı Kararı 26 Temmuz 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı.
Bitkisel üretim destekleri ile ilgili peş peşe iki ayrı kararname yayınlandı. İlki 24 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 2024 yılına ait bitkisel üretim destekleri. İkincisi ise 29 Ağustos 2024 tarihli resmi Gazete’de yayınlanan 2025-2027 dönemini kapsayan 3 yıllık yeni destekleme modelini kapsıyor. İlk kararname sadece 2024 yılında üretilen ürünleri kapsıyor. Bu kararnamede yer alan desteklerin ödemesi 2025 yılı bütçesinden yapılacak.
2024 destekleri 2025 bütçesinden ödenecek
Bu kararnamede mazot, gübre ve geçmiş yıllarda uygulanan desteklerin tamamı var. Tarım ve Orman Bakanlığı yetkililerinin deyimi ile bu eski modelin “hesap kapatma” kararnamesi. Bu kararname ile 2023 yılına göre tüm ürün gruplarında mazot ve gübre desteği artırıldı. Kararnameye göre; gübre desteği bazı ürünlerde dekar başına 62 lira, bazı ürünlerde ise 35 lira olarak belirlendi. Mazotta ise en yüksek destek dekar başına 410 lira ile kütlü pamuğa ödenecek.
2024 ürünü destek kararnamesinde geçmiş yıllarda olduğu gibi; mazot ve gübre desteği, toprak analizi, organik tarım ve iyi tarım desteği, fark ödemesi(prim) desteği yem bitkileri desteği, katı organik-organomineral gübre desteği, geleneksel zeytin bahçelerinin rehabilitasyonu desteği, küçük aile işletmesi desteği, fındıkta alan bazlı destek, sertifikalı fidan/fıde ve standart fidan kullanım desteği, bombus arısı desteği, biyolojik ve biyoteknik mücadele desteği, lisanslı depo için kira, nakliye ve analiz, Çiftlik Muhasebe Veri Ağı desteği gibi destekler yeniden belirlendi ve 2025 yılı bütçesinden bu destekler ödenecek.
2025-2027 destekleri ve katsayı sistemi
Resmi Gazete’de 29 Ağustos 2024 tarihinde yayınlanan “2025-2027 Yıllarında Yapılacak Bitkisel Üretime Yönelik Desteklemeler ile Diğer Bazı Tarımsal Desteklemelere İlişkin Karar” ile bitkisel üretim destekleri 3 yıllık olarak açıklandı. Türkiye’de ekim dikim takvimi 1 Eylül kabul edildiği dikkate alınırsa ilk kez destekler ekimden önce açıklandı. Yeni destekleme modelinde 3 ana kalemde destekler verilecek. Bunlar; temel destek, planlı üretim desteği ve üretimi geliştirme destekleri olarak adlandırılıyor. Desteklerden yararlanmanın temel şartı ilgili üretim yılında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen kayıt sistemlerine kayıtlı olmak gerekiyor. Kayıt sistemlerine kayıtlı olmayan çiftçiler desteklerden yararlanamayacak.
Planlama kapsamında 13 ürün ve yem bitkileri var
Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından arpa, aspir, ayçiçeği (yağlık), buğday, kolza (kanola), fasulye (kuru), mercimek, mısır (dane), nohut, pamuk (kütlü), patates, soğan (kuru), soya ve yem bitkileri planlama kapsamına alındı. Bu ürünler kararnamede yayınlanan ilçe bazlı tarım havzalarında desteklenecek.
Mazot ve gübre desteği yerine temel destek
Resmi Gazete’de 29 Ağustos 2024’te yayınlanan ve 2025-2027 dönemi bitkisel üretim desteklerini kapsayan Cumhurbaşkanı Kararı’nda mazot ve gübre desteği kalem olarak yer almadı. Tarım ve Orman Bakanlığı yaptığı açıklamada mazot ve gübre desteğinin temel destek içerisinde olduğunu duyurdu.
Fark ödemesi desteği piyasaya göre belirlenecek
Destekleme kararnamesinde fark ödemesi ile ilgili olarak piyasanın durumuna göre Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı’nın teklifi ile yıl içerisinde belirleneceği ifade ediliyor. Yakın zamanda buğday ekimi yapacak olan çiftçi 2025 yılında fark ödemesi alıp almayacağını bilmeden ekim yapacak. 2024 yılında buğdayına ton başına 1750 lira fark ödemesi alacak çiftçi 2025 yılında fark ödemesi alacak mı almayacak mı? Bu belli değil. Aynı durum diğer ürünler için de geçerli.
2025’in destek katsayı değeri 244 lira
Yeni destekleme modelinin özü her yıl bir destek katsayısının belirlenmesi ve ürün kategorilerine göre bu katsayı üzerinden ödenecek destek miktarının belirlenmesine dayanıyor. 2025 üretim yılı için belirlenen destek katsayı değeri dekar başına 244 lira.
Yeni destekleme modelinin en yaygın desteği olan temel destekten bakanlığın kayıt sistemine kayıtlı tüm çiftçiler yararlanacak. Ancak ürün kategorilerine göre alacakları destek miktarı farklılık gösteriyor. Örneğin; 1. kategorideki aspir, mercimek, mısır (dane), nohut, patates, soğan (kuru), birinci grup yem bitkilerinin destek katsayısı 1 olarak belirlendi. Bu ürünleri üretenler dekar başına 244 lira temel destek alacak. 2. kategorideki arpa, buğday, çavdar, tritikale, yulaf ve ikinci grup yem bitkilerinin destek katsayısı 1,3 olarak belirlendi. Bu ürünler için çiftçi dekara 317,2 lira temel destek alacak. 3. kategoride yer alan yağlık ayçiçeği, fındık, kolza(kanola), kuru fasulye, soya ve çay için belirlenen destek katsayısı 1,5. Bu ürünler için çiftçi dekar başına 366 lira temel destek alacak. 4. kategorideki çeltik ve kütlü pamuğun destek katsayısı 2,25 olarak belirlendi. Çeltik ve kütlü pamuk üreticisi dekara 549 lira temel destek alacak.
Bu 4 kategoride adı geçmeyen ürünlerin tamamı 1.kategoride yer alan “diğer ürünler” kapsamında değerlendiriliyor. Listede olmayan “diğer ürünler”in destek katsayısı 1 olarak belirlendi. Bu ürünler için ödenecek temel destek 2025 üretim yılı için 244 lira olacak. Nadasa bırakılan alanların destek katsayısı 0,30 olarak belirlendi ve dekara 73,2 liralık temel destek ödenecek.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın açıklamasına göre temel destek kapsamında mazot maliyetinin yüzde 50’si, gübre maliyetinin ise yüzde 25’inin karşılanması sağlanacak.
Planlı üretim desteği
Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından üretim planlaması kapsamına alınan 13 ürün ve yem bitkileri grubundaki ürünler belirlenen havzalarda üretildiğinde bu ürünler için çiftçilere “planlı üretim desteği” verilecek. Bu kapsamdaki ürünlerde mazot maliyetinin yüzde 100’ü, gübre maliyetinin ise yüzde 50’sinin karşılanacağı yine Tarım ve Orman bakanlığı tarafından açıklandı.
Planlı üretim desteği sadece planlama kapsamındaki 13 ürüne ve yem bitkilerine verilecek. Bu ürünler de 4 kategoride değerlendiriliyor ve bulundukları kategorideki destek katsayısına göre desteklenecek. Buna göre; 1. kategorideki aspir, mercimek, dane mısır, nohut, patates, kuru soğan ve birinci grup yem bitkileri için temel desteğe ilave olarak dekar başına 244 lira planlı üretim desteği ödenecek. 2. kategoride yer alan arpa, buğday ve ikinci grup yem bitkileri için temel desteğe ilave olarak dekara 317,2 lira planlı üretim desteği ödenecek. 3. kategorideki yağlık ayçiçeği, kolza (kanola), kuru fasulye ve soyaya temel desteğe ilave olarak dekara 366 lira planlı üretim desteği verilecek. 4. kategoride yer alan kütlü pamuk dekar başına temel desteğe ilave olarak 549 lira planlı üretim desteği ödemesi yapılacak.
Planlı üretimde ilave destekler de var
Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından “süt havzası” olarak belirlenen Amasya, Bingöl, Bitlis, Çorum, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Muş, Tokat ve Tunceli illerinde yem bitkisi üreten çiftçilere destek katsayısının yüzde 50’si kadar ilave destek verilecek. Buna göre bu illerde birinci grup yem bitkileri için dekara 122 lira, ikinci grup yem bitkileri üreten çiftçilere dekara 158,6 lira ilave destek ödenecek.
Yeraltı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğu Bakanlıkça tespit edilen 11 ilin 52 ilçesinde (havzalarda) yer alan sulu tarım arazilerinde ilgili üretim yılında belirtilen ürünleri üreten çiftçilere ürünün bulunduğu kategoriye göre hesaplanan tutar üzerinden ilave yeraltı su kısıtı desteği ödenecek. Su kısıtı olan 52 ilçede desteklenecek ürünler 3 kategoride değerlendiriliyor. Bu kategorilerdeki katsayıya göre ilave destek ödenecek.
Üretimi geliştirme destekleri
Yeni destekleme modelinin ana desteklerinden birisi de üretimi geliştirme destekleri. Bu kapsamdaki en önemli destek sertifikalı tohum, fide, fidan kullanım destekleri.
Tüm bu desteklerin yanı sıra daha önceki yıllarda da verilen bazı destekler 2025 yılında yani yeni modelde de devam edecek. Biyolojik ve biyoteknik mücadele desteği, lisanlı depolarda muhafaza edilen ürünler için kira desteği, Çiftlik Muhasebe Veri Ağı (ÇMVA) sistemine katılım primi desteği, tarımsal yayım ve danışmanlık desteği devam ediyor.
Hayvancılık destekleri 2024-2026 dönemi için 3 yıllık açıklandı
Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Resmi Gazete’nin 26 Temmuz 2024 tarihinde yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararı ile hayvancılıkta 2024 -2025 ve 2026 olmak üzere 3 yıl uygulanacak yeni destekleme modelinde üretimin her konusu için değil katsayı ve performansa göre destekler verilecek.
Temel destekler kapsamında büyükbaş, küçükbaş hayvancılık, arıcılık ve ipek böceği için temel destek miktarları belirlendi. Aile işletmeleri, genç ve kadın girişimciler, birinci derecede tarımsal örgüt üyeleri, planlama bölgelerinde bu faaliyetleri yapanlara belirlenen katsayı ile ilave destekler verilecek.
Ürün geliştirme desteği ile yeni modelde suni tohumlama, soy kütüğü, yerli sperma, ari işletme gibi konularda da ilave destekler ödenecek.
Ürün geliştirme destekleri kapsamında ise çiğ süt, besilik erkek sığır (karkas) ve tiftik üretimi desteklenecek.
Kadın ve gençlere ilave destek sağlanacak. Hayvancılıkta yeni destekleme modeli ile hayvancılık yapan kadın ve gençler için ilk kez ilave destek uygulanacak. Verimliliği artırıcı kriterleri sağlayan üreticiler desteklerden daha fazla yararlanacak.
Hayvancılıkta yeni destekleme modelinde büyükbaş hayvancılık desteğinde temel destek buzağı ve malak başına 1000 lira olarak belirlendi. Bakanlığın belirlediği şartları yerine getirmek koşulu ile 4 ay (120 gün) ve üzeri yaşta buzağı/malaklara hastalıktan ari işletmeler hariç en fazla 500 baş ile sınırlı olmak üzere 2024 yılı için hayvan başına 1.000 lira temel destek ödenecek.
Destekleme amaçlı veri tabanlarında yapılan sorgulama tarihi itibarıyla en fazla 20 baş hayvana sahip işletmelerdeki buzağı/malaklar için ilave 1 katsayı (1000 lira) daha destek ödenecek.
Destekleme takvim yılı başlangıcı itibarıyla üzerinde işletme kaydı bulunan; kadın yetiştiricilerin veya son takvim gününde 41 yaşından gün almamış yetiştiricilerin işletmelerinde doğan buzağı/malakları için ilave 0,7 katsayı 700 lira ilave destek ödemesi yapılacak.
Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından süt havzası olarak belirlenen Amasya, Çorum, Tokat, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Muş, Erzurum ve Tunceli illeri ile besi havzası olarak belirlenen Ağrı, Ardahan, Artvin, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Sivas, Şırnak, Tunceli ve Van illerindeki buzağı/malaklar için ilave 0,5 katsayı yani 500 lira ilave destek verilecek.
Suni tohumlama sonucu veya embriyo transferi yapılan sığırlardan doğan buzağı/malaklar için ilave 0,8 katsayı 800 lira, yerli sperma üretim merkezlerindeki boğaların spermaları ile suni tohumlama sonucu veya embriyo transferi yapılan sığırlardan doğan buzağı/malaklar için ilave 0,5 katsayı 500 lira destek ilave olarak ödenecek.
Ari işletmelerde doğan dişi buzağı/malaklar için ilave 4 katsayı yani 4 bin lira. Avrupa Birliği onaylı süt çiftliği sertifikasına sahip işletmelerdeki dişi buzağı/malaklar için ilave 0,6 katsayı 600 lira destek verilecek. Birinci derece tarımsal amaçlı örgütlere üye olan yetiştiricilerin buzağı/malakları için ilave 0,2 katsayı 200 lira ödeme yapılacak.
Küçükbaş hayvancılıkta oğlak ve kuzu başına belirlenen temel destek hayvan başına 200 lira. Arıcılıkta Bakanlık Arıcılık Kayıt Sistemine kayıtlı, üretici/yetiştirici örgütlerine üye üreticilere arılı kovan başına 2024 yılı için 100 lira, üye olmayanlara 80 lira temel destek ödenecek. İpek böceğinde kilo başına temel destek 1.000 lira, çiğ sütte temel destek litre başına 20 kuruş, besilik erkek sığır (karkas) temel desteği hayvan başına 500 lira(karkas ağırlığına göre destek miktarı değişiyor), tiftikte temel destek kilo başına 80 lira olarak belirlendi. Su ürünlerinde alabalık ve sazanda kilo başına 1,2 lira, yeni türler için kilo başına 3 lira, destek ödemesi yapılacak.
Özetle, tarımsal desteklemede yeni bir dönem başlıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı yeni destekleme modeli ile ilgili bazı tablolar yayınladı. 2024 yılı ile 2025 yılı destekleri karşılaştırılarak desteklerin ne kadar arttığı gösteriliyor. 2024 yılı destekleri 2025 yılı bütçesinden ödenecek. 2025 yılı destekleri ise büyük oranda 2026 yılı bütçesinden ödenecek. Dolayısıyla 2 yıl sonra alınacak destekler elbette daha yüksek olacak. Olması gerekir. Çiftçi 2025 yılında mazotu, gübreyi kaç liradan alacak? Diğer girdiler ne kadar artacak. Bunların desteklerle karşılanması çok önemli. Ayrıca her yıl bu destekleme katsayısı güncellenecek. Her ne kadar destekler 3 yıllık açıklandı denilse de şu anda hayvancılıkta 2024 yılı, bitkisel üretimde 2025 yılı katsayı değerleri belli. Hayvancılıkta 2025 ve 2026 katsayısı, bitkisel üretimde 2026 ve 2027 yılı katsayısı belli değil. Bu katsayılar girdi fiyatlarındaki artışa göre değil de hedef enflasyona göre belirlenirse çiftçi bundan zarar görecek.
Okura Not: Üç ayrı kararnameyi özetin özeti olarak yazdım. Takdir edersiniz ki kararnamelerin tamamını yazsak derginin sayfaları yetmez. Bu nedenle çok daha ayrıntılı bilgilenmek isteyen okurlarım www.tarimdunyasi.net internet sayfamdan desteklerin ayrıntılarını okuyabilir.
