20.06.24

Bağlarda Toprak İşleme

Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt UYAK*, Dr. Öğr. Üyesi Adnan DOĞAN*,

*Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü VAN

  1. Toprak İşlemenin Tanımı ve Amaçları

Toprak işleme, bitki ihtiyaçlarına göre toprak işleme alet ve makinaları tarafından toprağın mekanik etkilerle hareketlendirilerek istenilen toprak koşullarının elde edilmesi olarak tanımlanır. Toprak işleme bağın ilk tesisi ile başlayan ve bütün ömrü boyunca her yıl yapılması gereken yıllık bakım işlerindendir.

1.1. Bağlarda toprak işlemenin amaçları

1.1.1. Yabancı ot kontrolü

Bağlarda yabancı otlar su, besin maddesi ve ışık kullanımında omcalarla rekabete girerek omcalarda gelişmenin zayıflamasına, verim ve kalitenin düşmesine neden olurlar.  Ayrıca, yabancı otlar bağlarda sorun olan pek çok hastalık ve zararlıya konukçuluk ederek, bunların ortamda varlıklarını devam ettirmelerine ve bağa geçişine sebep olurlar. Yabancı otların yoğun olduğu bağlarda, fungal ve bakteriyel hastalıkların enfeksiyon riski artmaktadır. Bazı yabancı otlar ise toprak yüzeyini gölgeleyerek ve terleme yoluyla toprak sıcaklığını düşürmekte, bu da topraktaki mikroorganizma faaliyetini ve besin maddesi alımını olumsuz yönde etkilemektedir. Yabancı ot mücadelesinde toprak işlemenin zamanı, şekli ve sıklığı başarıyı etkileyen en önemli etkenlerdir. Toprak işleme yoluyla yabancı ot mücadelesinin başarısı aşağıdaki hususlara bağlıdır.

  • Toprak işleme mutlaka yabancı otlar tohum bağlamadan önce yapılmalıdır.
  • Toprak işlemede mümkün olduğu kadar yabancı otların vejetatif çoğalmasına uygun olmayan iklim ve toprak koşullarının bulunduğu dönemler tercih edilmelidir. Bu durum gözetilmeden yapılan toprak işleme yabancı otların azalmasına değil, çoğalmasına neden olur.
  • Toprağın, özellikle pulluk gibi toprağı deviren aletlerle sürülmesiyle yüzeye çıkan toprak altı üreme organlarının tırmıkla toplanarak yakılması, toprak altı organları ile çoğalan çok yıllık yabancı otların kontrolünde oldukça önemlidir.
  • Toprak işlemede kullanılan ve toprağı dikine işleyen diskaro ve freze gibi aletler rizom, stolon ve yumru gibi toprak altı organları ile çoğalan çok yıllık yabancı otların toprak altı organlarını parçalar. Bunun sonucu olarak yabancı ot popülasyonu artar. Bunu önlemek için bu tür bir uygulamanın ardından toprak işleme tekrarlanmalıdır.
  • Toprak işleme, çok yıllık yabancı otların mücadelesinde toprak altı organlarında bulunan depo maddelerinin en az olduğu dönemde yapılmalı ve bu işlem asimilasyon ürünlerinin depo edilmesine fırsat verilmeyecek sıklıkla tekrarlanmalıdır. Bu şekilde toprak altı organlarda depo edilen besin maddeleri tüketilmiş olur ve bitki yeniden sürgün veremez.

1.1.2. Toprağın havalandırılması ve ısınmasını sağlamak

Bir toprağın içerdiği su miktarı, toprak boşlukları içerisindeki havanın miktarı ile yakından ilgilidir. Toprağın bünyesindeki su miktarının artmasına paralel olarak boşluklar içerisindeki hava miktarı azalmakta, su miktarının azalması durumunda ise, toprak boşluklarındaki hava miktarı artmaktadır. Toprağın havalanması ve su durumu ile toprak sıcaklığı arasında da çok yakın bir ilişki vardır. İyi havalanmayan ve çok su tutan ağır topraklar genellikle soğuk, kumlu ve iyi işlenmiş tınlı topraklar ise sıcaktır. Toprak işleme ile toprağın havalanma ve nem durumu iyileştirilerek toprak sıcaklığı da düzenlenmiş olur. İyi havalanmayan topraklarda asmaların kökleri iyi gelişemeyeceğinden su ve besin maddesi alımı azalacak buna bağlı olarak gelişmede gerileme, verim ve kalitede azalma meydana gelecektir. Kökleri iyi gelişemeyen ve derine inemeyen asmalar kışın şiddetli donlarından yazın ise aşırı sıcaklıklardan zarar görebilirler. Bu yüzden bağlarda iyi bir toprak işleme asma köklerinin derinlere inmesi ve kuvvetli gelişmesini sağlayarak verim ve kalitenin artmasına ayrıca, düşük ve yüksek sıcaklığın olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılmasına yardımcı olacaktır.

1.1.3.Toprakta bulunan besin maddelerini yarayışlı hale dönüştürmek ve gübrelerin etkinliğini arttırmak

Topraktaki besin maddelerinin bitkiler tarafından alınabilir forma dönüşmesini sağlayan ve toprak verimliliği üzerine olumlu etkileri olan mikroorganizmaların faaliyetleri için bir miktar oksijene ihtiyaçları vardır. Toprak işleme yoluyla toprağın havalandırılması mikroorganizma faaliyetlerinin artmasına neden olarak toprakta bulunan besin maddelerinin bitkiler tarafından alınabilir forma dönüşmesini sağlayacaktır. Bağlarda kullanılan ticari gübrelerin etkinliklerinin arttırılması ve kayıplarının önlenmesi, organik gübrelerin ise parçalanma ve çürüme sürecinin hızlandırılması amacıyla bu gübrelerin toprağa karıştırılması gerekmektedir. Bağlarda kullanılan ve topraktaki hareket hızı yavaş olan potasyumlu ve fosforlu gübrelerin etkili kök derinliğine ulaşmalarını sağlamak azotlu gübrelerin ise kaybını önlemek amacıyla uygulamadan sonra toprak işlemesi önerilmektedir.

1.1.4. Toprağın su tutma kapasitesini arttırmak

Toprağa yağış veya sulama ile verilen suyun büyük bir kısmı buharlaşma, geriye kalan kısmı ise sızma sonucu topraktan uzaklaşır. Suyun ancak belirli bir kısmı toprak tarafından depo edilir. Toprağın suyu depo edebilmesi ve fazla suyun alt katmanlara sızmasını sağlaması kapillar ve kapillar olmayan boşlukların uygun bir oranda toprakta bulunmasına bağlıdır. Çok fazla sıkışmış ve bu sebepten sadece kapilar boşlukların mevcut olduğu bir strüktür durumunda yağışın büyük kısmı hızla üst tabakalar tarafından emilir. Doymuş hale gelen üst toprak tabakaları suyun alt tabakalara geçmesine mani olur. Su, işlenmiş tabaka ile işlenmemiş tabaka arasındaki sınırda birikir ve burada sıkışmış bir toprak katı meydana getirir. Öyle olunca toprak işlemenin ve özellikle kabartmanın görevi, bir yandan katı toprak maddesi ile topraktaki boşluk hacmi arasındaki oranı ayarlamak, diğer yandan büyük ve küçük porların dağılışını en elverişli hale getirmektir.

1.1.5. Kaymak tabakasını ve pulluk tabanını kırmak

Yağışlardan ve sulamadan sonra toprak yüzeyindeki parçacıkların yeniden istiflenmesi sonucunda oluşan sert ve geçirimsiz tabakaya kaymak (kabuk) tabakası adı verilir. Kaymak tabakası gerek toprak içerisinde gerekse toprak ile atmosfer arasındaki su ve hava hareketlerini engellediği için bitki gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca, kaymak tabakası sızmayı azalttığı için, toprakta depolanan su miktarını ve dolayısıyla bitkilere faydalı su içeriğini düşürmekte, infiltrasyonu azaltarak yüzey akışını arttırmakta ve erozyonun artmasına da neden olmaktadır. İnce kum içeren, silt oranı düşük, kaba kumlu topraklar dışında kalan her çeşit tekstür yapısına sahip topraklar kaymak tabakası oluşturabilirler. Kaymak tabakasının neden olduğu olumsuzlukları ortadan kaldırmak amacıyla bağlarda özellikle yaz döneminde meydana gelen yağışlar veya sulamalardan sonra yüzeysel toprak işleme önerilmektedir.

Toprağın her yıl aynı derinlikte işlenmesi sonucu işleme derinliğinin hemen altında pulluk uç demirinin çizi tabanına yaptığı basınç sonucu 5-10 cm kalınlığında pulluk tabanı diye adlandırılan geçirimsiz ve sert bir tabaka meydana gelmektedir. Toprak içerisinde oluşan pulluk tabanı, doğal yağışlarla toprağa düşen suların infiltrasyonunu ve alt katmanlara sızmasını engellemekte, yüzey akışına ve erozyona neden olmaktadır. Toprak verimliliğinin arttırılması ve topraktaki nem dengesinin sağlanması pulluk tabanının 3-4 yılda bir derin toprak işleme makinaları ile kırılmasına bağlıdır.

  1. Toprak İşleme Zamanı

Toprak işlemenin birçok faydaları olmasına karşın, gereksiz yere yapılan aşırı toprak işleme emek, zaman ve sermaye kaybına neden olduğu gibi, toprak strüktürünün bozulmasına, toprağın organik madde içeriğinin azalmasına, rüzgâr ve su erozyonunun artmasına, tarla trafiğinden dolayı toprağın sıkışmasına yol açmaktadır. Bozuk strüktürlü topraklarda yüzey akışı ve buharlaşmayla su kaybı artar, toprak tarafından suyun emilimi azalır ve erozyon sebebiyle toprağın verimli olan üst tabakası zayıflar. Sulanmayan bağlarda suyun toprağa işleme derinliği verim üzerine doğrudan etkilidir. Sayılan bu sebeplerden dolayı aşırı toprak işlemeden kaçınılmalıdır.

Toprağın uygun fiziksel özellikler kazanmasını sağlamak için toprak işlemenin, kesinlikle toprağın tavda olduğu zaman yapılması gerekir. Tavlı toprak; topraktaki agregatlar arasında bulunan boşlukların, yarısının hava ve yarısının da su dolduğu ve toprağın bitkiler için en uygun fiziksel özelliklere sahip olduğu durumdur. Tavı iyi olan topraklar, genellikle yumuşak, kolayca dağılabilen yapıya sahiptir. Tavlı bir toprak yumuşak ve hem de yeterince sıkı bir yapıda olup, üzerinde gezerken bol tüylü bir halı üzerinde geziyormuş hissini vermektedir. Toprağa ayakla basıldığında ayağın toprakta kalan izi, kısa bir süre sonra toprağın kabarması sonucu kaybolmaktadır. Tavlı bir toprak avuç içinde sıkıldığında topaklaşmakta, havaya atılıp tekrar tutulduğunda ise kolaylıkla dağılmaktadır. Toprağın çok kuru veya bunun aksi çok nemli olduğu zamanlarda toprak işleme yapmak doğru değildir. Bu durumdaki toprakların işlenmesiyle, pulluğun devirme, karıştırma ve ufalama tesirleri elde edilemez. Aynı zamanda ihtiyaç duyulan çeki kuvveti ve zaman artar. Aletler kısa zamanda aşınır ve iş kalitesi düşer.

2.1. Sonbahar-kış toprak işlemesi

Sonbahar toprak işlemesi asma yaprakları döküldükten sonra sonbahar dönemi veya kış başlangıcında gerçekleştirilir. Bu dönemde yapılan toprak işleme bahar ve yaz dönemine göre biraz daha derin (20-25 cm) yapılmaktadır. Derin sürmenin amacı, sonbahar ve kış dönemindeki yağışların toprak katmanlarına iyice geçebilmesi ve bahar başlangıcında omcanın etkili kök bölgesinde suyun yeterli oranda bulunmasını sağlamaktır. Aynı zamanda bu dönemde toprağa verilecek bitki besin maddeleri de bu toprak işlemeyle toprağa kazandırılır. Sonbahar toprak işlemesinde toprak kesekli bırakılır. Kış yağışları sayesinde bu kesekler parçalanır ve ufalanırlar. Bu mevsimde yapılan toprak işlemesinin kurak bölgelerde ilkbaharda yapılması toprakta zaten kıt olan nemin kaybolmasına neden olur. İlkbahar yağmurları yeterli olmayan yıllarda asmalar kuraklıktan aşırı zarar görür.

2.2. İlkbahar-yaz toprak işlemesi

İlkbahar toprak işlemesi budamadan sonra yapılır. Bu dönemde yapılan toprak işleme yabancı otları temizlemek, toprağı kabartarak havalanmasını sağlamak, yağmur sularının toprak içine işlemesini kolaylaştırmak, yüzey buharlaşmasının kısmen önlenmesi ve boğaz kökleri ve yaşlı kısımlardan çıkan oburların kesilmesi için genç asmaların boğazlarının açılması amaçlarına yönelik olarak yapılır. Bu dönemde toprak işleme ile sonbaharda ve kış başlangıcında yapılan toprak işleme sürecinde oluşabilecek şekilsel bozuklukların (tümsekler ve keseklerin) giderilmesi, bağ arazisinin sezona hazırlanması hedeflenir. Bu amaçlara yönelik olarak gelişme devresinin başlangıcından itibaren pulluk, kazayağı ve freze gibi makinalar ya da bel ve çapa gibi el aletleriyle yapılan 10-15 cm derinliğindeki 1-3 kez toprak işleme yeterli olacaktır (Şekil 1). Bahar döneminde toprak işlemenin gerekliliği ve sayısı için iklim koşulları göz önünde bulundurulmalıdır. Her sürümden sonra takriben 1-1,5 ay sonra otlanmanın durumuna göre sürüm yapılır. Omcalar çiçeklenme dönemine girmişse toprak işleme gerçekleştirilmez. Ülkemiz bağ alanlarında yaz aylarının genellikle kurak geçmesi nedeniyle yabancı ot çıkışı pek sorun olmamaktadır. Bu yüzden yaz aylarında yabancı ot kontrolü için toprak işlemeye gerek kalmamaktadır. Ancak, gerekli durumlarda yaz aylarında toprağı kabartmak ve yeni çıkan yabancı otları yok etmek amacıyla yüzlek toprak işlemesi yapılabilir. Yaz döneminde yapılan bu yüzlek toprak işlemeye toz çapası adı da verilir. Toprak işlemenin sabah erken saatlerde, omcanın üzerinde çiğ bulunduğu zamanlarda yapılmaması tavsiye edilir. Bu dönemde yapılacak toprak işlemelerin omcada bulunan nemin en düşük düzeyde olduğu akşama doğru olan zaman dilimlerinde yapılması önerilir.  Yaz döneminde toprak yüzeyinden buharlaşan nemi toprakta tutabilmek ve toprak çatlaklarını giderme amacıyla toprak işleme gerçekleştirilir. Bu dönemlerdeki toprak işlemede, yabancı otların topraktan tohum bağlamadan uzaklaştırılması ve uygulanan mineral gübrelerin etkinliğinin arttırılması amaçlanır.

Şekil 1. Fenolojik evrelere göre toprak işleme

2.3. Boğaz açma

Asma zararlılarının bazıları kışı değişik şekillerde asmanın gövdesini çevreleyen toprak içerisinde geçirirler. Hem bu zararlıların yok edilmesi hem de yağmur sularının toplanabilmesi için asma boğazları çapa ile açılır. Aşılı asmalarda kalemlerden süren boğaz kökleri boğazlar açılırken temizlenir (Şekil 2). Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgesinde boğazlar sonbaharda açılıp, bütün kış açık bırakılır ve ilkbaharda boğazlar kapatılır. Orta, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da bağ bölgelerinde boğaz açma, ilkbaharda budamaya başlarken yapılmalı ve bahar yağmurlarının ardından kapatılmalıdır.

Şekil 2. Asma boğazı açılarak kalemlerden süren boğaz köklerin çıkartılması

2.4. Boğaz doldurma

Kış soğuklarının sert geçtiği bağ bölgelerinde bilhassa genç asmaların boğazlarını korumak amacıyla etrafının toprakla doldurulması faydalıdır. Budama döneminde boğaz etrafındaki yığın dağıtılmalıdır.

  1. Toprak İşleme Sistemleri

Toprak işleme sistemleri, geleneksel toprak işleme (conventional tillage) ve korumalı toprak işleme (conservative tillage) olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.

3.1. Geleneksel Toprak İşleme

Geleneksel toprak işleme; topraktaki organik madde içeriğinin azalmasına, toprak yapısının granül yapıdan teksel hale dönüşmesine, toprak sıkışmasına, topraktan hızlı su kaybına, su ve rüzgâr erozyonuna, fazla miktarda enerji tüketimine neden olmaktadır. Bağlarda geleneksel toprak işlemede sonbaharda pulluk ile toprak 20-25 cm derinlikte işlenerek alt üst edilmekte ilkbahar döneminde ise ikincil toprak işleme makinaları kullanılmaktadır.

Sonbahar sürümü ile gevşetilen sıra aralarından traktör ve diğer ekipmanların geçmesi sonucu, işlem trafiğinin yoğunluğuna bağlı olarak toprak sıkışıklığı meydana gelmektedir. Ayrıca, bağlarda ilkbahar ve gerektiği durumlarda yaz aylarında yapılan yüzeysel toprak işleme ile sıra araları ve sıra üzerlerindeki yabancı otlar tamamen temizlenmekte ve toprak yüzeyi çıplak bırakılmaktadır (Şekil 3). Bu durum, erozyona ve hızlı su kaybına neden olmaktadır.

Şekil 3. Sıra araları ve sıra üzerlerindeki yabancı otlar tamamen temizlenmiş bağlar.

3.2. Koruyucu Toprak işleme

Geleneksel toprak işleme çevre ve toprak korumaya yönelik birçok probleme sebep olmaktadır. Geleneksel toprak işlemenin neden olduğu problemlerin ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi amacıyla alternatif toprak işleme yöntemlerinin geliştirilmesi gündeme gelmiştir. Bu amaçla geliştirilen koruyucu toprak işleme, erozyonu azaltmak amacıyla toprak yüzeyinin bitki artıkları ile kaplanmasının sağlandığı uygulamalardır. Koruyucu toprak işleme toprağı devirmeden işlemeye yönelik uygulamaları içerir. Bu amaçla bu sistemde pulluk kullanılmaz, bunun yerine toprağı yırtarak işleyen toprak işleme makinalarına yer verilir. Koruyucu toprak işleme kullanılan makine ve ekipmanların enerji tüketimi, yatırım maliyetleri ve çalışma saatlerinde önemli ölçüde tasarruf sağlamaktadır. Bu yöntemin kullanıldığı topraklarda organik madde içeriği ve agregat stabilitesi yüksek, toprak erozyonu tehlikesi ise daha düşüktür. Koruyucu toprak işleme sisteminde şerit halinde (strip tillage), ekim sırasında (plant tillage), malçlı (mulch tillage) ve azaltılmış toprak işleme (minimum tillage) olmak üzere dört farklı toprak işleme yöntemi mevcuttur.

Bağlarda koruyucu toprak işleme sistemi tohum ekmek veya mevcut yabancı otlardan yararlanmak suretiyle sıra aralarının örtülmesi şeklinde uygulanmaktadır. Örtü bitkisi olarak bağda kendiliğinden yetişen yabancı otların kullanılması durumunda sıra üzerindeki yabancı otlar ilkbaharda herbisit uygulamalarıyla temizlenir, sıra arasındaki yabancı otlar ise biçilmek suretiyle kontrol altında tutulurlar. Biçim sıklığı bağdaki yabancı ot türlerine göre değişiklik gösterir. Bu sistemin en büyük avantajı ekim maliyetinin olmamasıdır.

Tohum ekimiyle elde edilen örtü bitkileri sonbaharda ekilirler ve çiçeklendikleri zaman sürülerek toprağa karıştırılırlar. Çünkü bu aşamada bitkiler daha kolay ayrışırlar. Bu sistemde kullanılan örtü bitkileri yıllık ve küçük taneli tohumları olan (arpa, yulaf, triticale) bitkiler, kış bezelyesi, fiğ, bakla (bell bean), turp (daikon turbu) ve İran üçgülü’dür. Bunlar dışında baklagiller, yonca, karaburçak, çimler, arpa ve çayır otu örtü bitkisi olarak en çok kullanılan bitkilerdir.

Bağlarda en sık kullanılan örtü bitkileri kışlık tek yıllık bitkilerdir. Bu bitkiler yağışlı mevsimde büyürler ve erozyon kontrolünü sağlarlar. Yazlık tek yıllık örtü bitkileri genellikle yararlı böcekleri çekmek ve toprağı organik madde yönünden zenginleştirmek amacıyla ekilirler. Çok yıllık örtü bitkileri genellikle sonbaharda veya bazıları ilkbaharda ekilebilirler ve birkaç yıl boyunca gelişmelerini sürdürürler.

Bağlarda örtü bitkisi kullanmanın yararları şöyledir;

  1. Toprağı erozyondan korumak
  2. Asmanın büyümesini düzenlemek
  3. Toprak verimliliğini arttırmak
  4. Toprak yapısını iyileştirmek ve su tutma kapasitesini arttırmak
  5. Kök bölgesinde biyolojik çeşitliliği geliştirmek
  6. Predatör ve parazitoid böcekler ile örümceklere doğal ortam hazırlamak
  7. Hava ve su kalitesini arttırmak
  8. Yabancı ot kontrolünü sağlamak

Kaynaklar

Ağaoğlu, Y. S., Çelik, H., Çelik, M., Fidan, Y., Gülşen, Y., Günay, A., Halloran, N., Köksal, İ., Yanmaz, R., 1995. Genel Bahçe Bitkileri. AÜ, Ziraat Fakültesi, Eğitim Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, Yayın No: 4, Ankara. 387.

Anonim, 1991. Bağcılık. Beydere Ziraat Meslek Lisesi Yayınları, Manisa,

Aykas, E., Yalçın, H., Çakır, E. 2005. Koruyucu Toprak İşleme Yöntemleri ve Doğrudan Ekim. Ege Üniv. Ziraat. Fak. Derg., 42(3):195-205.

Bahar, E., Korkutal, İ., Yaşasın, A.S. 2010. Bağcılıkta Örtülü Toprak İşleme ve Örtü Bitkileri. Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi; 7(2) : 3 – 13.

Bal, L., Şeker, C., Ersöy Gümüş, İ. 2011. Kaymak Tabakası Oluşumuna Fiziko-Kimyasal Faktörlerin Etkileri. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 25 (3):  96-103.

Çelik, H., Ağaoğlu, Y.S., Fidan, Y., Marasalı, B., Söylemezoğlu, G., 1998. Genel Bağcılık. Sunfidan A.Ş. Mesleki Kitaplar Serisi: 1, Ankara. 253.

Dursun, İ., 2015. Toprak İşleme Alet ve Makinaları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yayın No: 1618, Ders Kitabı: 570, 584 s., Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.

Gözübüyük, Z., Öztaş, T., Çelik, A., Yıldız, T., Adıgüzel, M.C. 2017. Farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin toprağın bazı fiziksel özellikleri üzerine etkisi.  Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi 5 (2) 48 – 54.

Güncan, A., 2009. Yabancı Otlar ve Mücadele Prensipleri. ISBN 975-448-157-1, Konya, 282s.

Ingels, C.A., Bugg, R., McGourty, G., Christensen, P. 1998. Cover Cropping in Vineyards: A Grovver’s Handbook. UC’ANR Publications. ISBN-I3: 978- 1-879906-35-8. Califomia, 168p.

Keçecioğlu, G., Gülsoylu, E. 2002. Toprak İşleme Makinaları. E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No: 545, Bornova-İzmir. 265 s.

Kirişçi, V., 1999. Pulluk tabanı ve dipkazan kullanımı. Cine Tarım Dergisi, sayı: 17: 18-20.

Okursoy, R., 2000. Tarım topraklarının yoğun tarla trafiğine bağlı sıkışma sorunları ve toprak sıkışıklığının bitkisel üretime olan etkileri. Bursa’da Tarım Dergisi, Sayı:7: 20-22

Olmstead, M. A., 2006. Cover Crop as a Floor Management Strategy for Pasific Northwest Vineyards. http://pubs.cahnrs.wsu.edu/publications/pubs/eb2010/?p-page=6 (Erişim tarihi: 22.12.2020).

Öztürk, E., Özdemir, N. 2006. Topraklarda Kabuk Tabakası Oluşumu, Çeşitleri, Önlenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi,  Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(2), 275-282.

Yalçın, H., Aykas, E., Evrenosoğlu, M. 2003. Koruyucu Tarım ve Koruyucu Toprak İşleme. Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 40(2):153-160.