Geçen Mart ayında TARIM GÜNDEM’e, “Buğday ve ayçiçeğinde üreticiyi zor bir sezon bekliyor” başlığı ile bir yazı yazdım. Buğday ile ilgili yaşananlara bakılırsa beklediğimden daha da zor bir sezon yaşanıyor. Ayçiçeğindeki gelişmeleri de yakın zamanda göreceğiz.
Toprak Mahsulleri Ofisi(TMO)’nin 2024 ürünü buğday ve arpa alım fiyatı geçen yıl olduğu gibi 6 Haziran’da açıklandı. Geçen yıl fiyatları Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan açıklamıştı. Bu yıl Cumhurbaşkanı açıklamadı, Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı açıklamadı. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü Ahmet Güldal açıklamadı. Akşam saatlerinde basın bülteni ile açıklandı.
Açıklama biçiminden bile fiyatların ne kadar düşük olduğu anlaşılıyor. Bir ürünün fiyatı kendilerine göre yüksek olacaksa Cumhurbaşkanı açıklıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan fiyatı açıkladığı zaman bakanlar, milletvekilleri, bürokratlar açıklanan fiyatı sosyal medyada paylaşmak için büyük bir yarışa giriyor. Buğday ve arpa fiyatını bu yıl kimse paylaşmadı. Fiyatı paylaşmaya bile utandılar. Fiyatın ne kadar düşük olduğunu buradan da tahmin edebilirsiniz.
Geçen yıla göre artış sadece yüzde 11-12
Toprak Mahsulleri Ofisi(TMO) 2024 ürünü ekmeklik buğday alım fiyatı ton başına 9 bin 250 lira, makarnalık buğday alım fiyatı ton başına 10 bin lira açıklandı. Arpa alım fiyatı ise ton başına 7 bin 250 lira olarak belirlendi. Buğdayda geçen yıla göre yüzde 11-12, arpada ise sadece yüzde 3,6 oranında fiyat artışı yapıldı.
Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK) verilerine göre, fiyatın açıklanmasından 3 gün önce açıklanan Mayıs ayı yıllık enflasyonu yüzde 75, Mart ayı verileriyle tarımsal girdi fiyat endeksindeki artış yüzde 49,93 oldu. Türkiye Ziraat Odaları Birliği 1 kilo buğdayın üretim maliyetini 10 lira 87 kuruş olarak açıkladı. Buğday alım fiyatındaki artış yüzde 11 ila 12, arpadaki fiyat artış oranı ise yüzde 3,6 oldu. Açıklanan fiyatlardaki artış oranı üreticiye bakanlığın söylediği “sen üret yeter” sloganı yerine “üretme artık yeter” dedirtti.
Yulaf, çavdar ve tritikale fiyatı açıklanmadı
Geçmiş yıllarda hububat alım fiyatları açıklanırken buğday ve arpa ile birlikte çavdar, yulaf, tritikale fiyatı da açıklanırdı. Çoğunlukla mercimek ve nohut gibi bakliyat ürünlerinin alım fiyatı da yine aynı gün açıklanırdı. Bu yıl sadece arpa ve buğday fiyatı açıklandı.
Çiftçi Kayıt Sistemi(ÇKS)’ne kayıtlı olan çiftçilere buğdayda ton başına 1.750 lira, arpa için ton başına 750 lira fark ödemesi(prim) yapılacak. Çiftçiler, 2023 yılında buğdayda ton başına 1000 lira, arpada 500 lira olan fark ödemesini hasattan bir yıl sonra alabildi. Toprak Mahsulleri Ofisi, çiftçiden aldığı buğday ve arpanın bedelini 45 günde ödeyeceğini açıkladı.
Düşük fiyatla piyasa fiyatı da düşürüldü
Buğday fiyatı açıklandığı andan itibaren çiftçiler tepkilerini özellikle sosyal medya üzerinden göstermeye başladı. Artan maliyetler karşısında fiyatın çok düşük olduğu dile getirildi. Çiftçilere göre, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin ürün bedellerini 45 günde ödeyecek olması “buğdayı bana getirmeyin” anlamına geliyor. Hem fiyatın düşük olması hem de ödemenin geç olması TMO’nun buğday “almama” politikası uygulayacağı şeklinde anlaşıldı.
Fiyat açıklandığında piyasada buğdayın kilosu 9 lira civarındaydı. Fiyat açıklandıktan sonra 8 liraya kadar düştü. Toprak Mahsulleri Ofisi fiyatı düşük açıklamakla kalmadı, serbest piyasadaki fiyatı da düşürdü.
Fiyat maliyetin üzerinde iddiası
Açıklanan alım fiyatına tepkiler yükselince Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü Ahmet Güldal, Anadolu Ajansı’na yaptığı açıklamada buğday alım fiyatının maliyetlerin oldukça üzerinde belirlendiğini iddia etti.
Açıklanan ekmeklik buğday alım fiyatının dünya piyasalarının ton başına 89 dolar üstünde olduğunu ileri süren Ahmet Güldal, dünya piyasalarında navlun dahil ekmeklik buğday fiyatının ton başına 270 dolar olduğunu, TMO’nun açıkladığı fiyatın ise 359 dolara denk geldiğini ifade etti.
Ortalama verim ve maliyete göre fiyat belirlendiğini anlatan Güldal: “2024 yılı hububat alım fiyatları, Bakanlığımız, akademisyenler ve ilgili sivil toplum kuruluşları tarafından ülkemiz ortalama verimleri ve maliyet unsurlarının tamamı dikkate alınarak belirlenmiştir. Açıklanan buğday alım fiyatı, desteklerle birlikte maliyetin oldukça üzerindedir. Maliyet unsurlarını en yüksek değerlerden, verimi ise en düşük miktardan hesaplayarak ortaya konulup çeşitli mecralarda servis edilen maliyet hesaplamaları gerçekle bağdaşmamaktadır. Ayrıca bu maliyet hesaplarında Bakanlığımızca üreticilerimizin maliyetlerini düşürmek amacıyla verilen başta mazot, gübre ve tohum destekleri olmak üzere tarımsal desteklerin hiç dikkate alınmadığı görülmektedir. Alım fiyatı, gerçek maliyetler, üretimin sürdürülebilirliği, iç ve dış piyasa fiyatları ile tüketici fiyatları dikkate alınarak belirlenmektedir” dedi.
Dış ticaret kararları müjde mi, utanç mı?
Buğday ve arpa alım fiyatı açıklanırken bu ürünlerin ithalat ve ihracatı ile ilgili 3 önemli karar açıklandı. Buna göre,
1- Dahilde İşleme Rejimi(DİR) kapsamında buğday ithalatı 21 Haziran 2024’ten 15 Ekim 2024’e kadar yasaklandı.
2- Yurtiçinde üretilen buğdaydan elde edilen un ihracatı Eylül 2018’den beri yasaktı. Bu yasak kaldırıldı.
3- Buğday ve arpa ihracatı kontrollü olarak, Toprak Mahsulleri Ofisi’nden uygunluk almak şartı ile serbest bırakıldı.
Bu kararların amacı yapılan açıklamada şöyle ifade edildi: “Üreticilerimizin hasat döneminde arz yoğunluğu kaynaklı fiyat düşüşlerinden etkilenmesini önlemek, ihracatımız için gerekli hammadde tedarikini yurt içi üretimden karşılamak ve üretici lehine piyasa istikrarını sağlamak amacıyla Ticaret Bakanlığımızla birlikte bazı dış ticaret tedbirlerinin alınmasına ve uygulanmasına karar verilmiştir.”
Dış ticaret ile ilgili bu kararlar çiftçiye adeta “müjde” olarak sunuldu. Daha sonraki konuşmalarda Tarım ve Orman Bakanlığı ile Toprak Mahsulleri Ofisi yöneticileri yerli buğdaydan ürün ihracatını serbest bıraktıklarını büyük bir lütuf olarak anlattı. Oysa,yerli buğdaydan un ihracatının yasaklanması zaten başlı başına yanlış bir karardı.
Yerli buğdaydan un ihracatı Eylül 2018’den bu yana neden yasak? Rusya’dan, Ukrayna’dan buğday ithal ederek un yaptıktan sonra ihraç ediliyor. Ama, Konya’nın, Trakya’nın, Güneydoğu’nun yani Türkiye’deki çiftçinin ürettiği buğdaydan un üretip ihraç etmek yasak. Böyle bir uygulama kendi çiftçimize yapılan en büyük haksızlık değil mi? Bu yasağı kaldırdılar diye sevinmemizi istiyorlar.
İthalat yasağı Erdoğan ve Putin’in gündeminde
Bu arada “müjde” diye sunulan ithalat yasağının da 15 Ekim 2024’ten önce kaldırılabileceği konuşulmaya başlandı. Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu yasağın kaldırılmasını ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nin de buğday satışına erken başlamasını istedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 3 Temmuz 2024 günü Şanghay İşbirliği Örgütü 24’üncü Devlet Başkanları Zirvesi için gittiği Kazakistan’ın başkenti Astana’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüştü. Bu görüşmede tahıl konusunun ele alındığını Putin açıkladı. Edinilen bilgilere göre, Türkiye’nin 15 Ekim 2024 tarihine kadar uygulayacağı buğday ithalat yasağının daha önce sonlandırılmasının da konuşulduğu ve yasağın daha erken kalkabileceği ifade ediliyor.
Rusya’dan en çok tahıl alan ülke Türkiye
İthalat yasağı konuşulurken 30 Haziran itibariyle geçen sezon Rusya’dan en çok tahıl ithal eden ülkenin yine Türkiye olduğu bildirildi. Rusya Tahıl Birliği’nin açıklamasına göre, 2023/2024 sezonunda 8,9 milyon tonla Rusya’dan en çok tahıl ithalatı yapan ülke Türkiye oldu. Türkiye’den sonra, Mısır 8,7 milyon ton ithalatla ikinci, İran 7 milyon tonla üçüncü, Suudi Arabistan 4,5 milyon ton ile dördüncü ve Bangladeş 3,8 milyon ton ithalatla beşinci oldu.
TMO, en büyük tüccar oldu!
Buğday alım fiyatlarının açıklanmasından kısa bir süre önce 24 Mayıs’ta Ulusal Hububat Konseyi’nin Adana’da yaptığı buğday ve mısır ile ilgili toplantıda Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin son yıllarda tüccar gibi davrandığını, geçen sezon 13 milyon tondan fazla ürün aldığını söyledi ve TMO’nun asli görevi olan piyasayı düzenleme işine döneceğini söylemişti. Yumaklı, ayrıca açıklanacak fiyatın referans fiyat olacağını ve bunun aşılmayacak bir fiyat olmadığını söyledi.
Bakan Yumaklı’nın bu açıklamaları alım fiyatının düşük olacağının işaretiydi. Fakat bu kadar düşük olacağını hiç kimse beklemiyordu.
Fiyatlar ve alım şartları belirlendikten sonra Toprak Mahsulleri Ofisi’nin piyasada etkin olmayacağı ve ürün alımının az olacağı dile getirildi.
Fakat Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’nın “TMO tüccar gibi davranmayacak” sözü geçerliliğini yitirdi. TMO, tam aksine “kurnaz” bir tüccar gibi hareket etti. Fiyatı düşük açıkladı. Ödemeyi 45 günde yapacağını ilan ederek piyasadaki fiyatı da düşürdü. Temmuz ayının ortasına gelindiğinde TMO’nun 2,5 milyon tondan fazla ürün aldığı ifade edildi. Yani en büyük tüccar TMO oldu. Üreticinin buğdayını ucuza almayı ve aldırmayı başaran “kurnaz” bir tüccar oldu.
Özetle, 2024 yılı buğday, arpa ve diğer ürünleri üreten çiftçiler için çok zor bir yıl olacak. Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK)’nun 2024 yılı bitkisel üretim ilk tahminine göre 2024 yılı buğday üretimi 21 milyon ton olacak. Tahmine göre, hububat grubunda geçen yıla göre ortalama yüzde 5,4 azalış beklenirken buğday üretiminin geçen yıla göre yüzde 4,5 azalması öngörülüyor. Son günlerde yaşanan aşırı yağış ve aşırı sıcaklıklar nedeniyle üretim daha da az gerçekleşebilir. Geçen yıl(2023) mısır alım fiyatlarının çok düşük açıklanması nedeniyle üretici mısır yerine buğday üretimine yöneldi. Buğday üretim alanları yüzde 7 arttı. Buna rağmen üretim azaldı. 2024 ürünü için açıklanan düşük fiyatlar nedeniyle 2025 yılında buğday ve arpa ekim alanlarında ciddi düşme olabilir. Bizden uyarması.
